MẤT SẮC TỐ DO HYDROQUINONE - HYDROQUINONE- INDUCED HYPOPIGMENTATION

Hai trường hợp mất sắc tố liên quan đến sử dụng hydroquinone trong điều trị nám

Case1: Một phụ nữ Puerto Rican 37 tuổi, phân loại da Fitzpatrick type III bị nám ở 2 bên má. Bệnh nhân được điều trị 18 tuần bằng bộ Nu-Derm (sản phẩm của Obagi Medical, Inc, Long Beach Calif), bộ sản phẩm này gồm có 2 hoạt chất chính là HQ 4% và tretinoin 0.05% tretinoin. Các thành phần không có hoạt tính khác gồm purified water, cetyl alcohol, glycerin, sodium lauryl sulfate, stearyl alcohol, tocopheryl acetate, ascorbic acid, sodium metabisulfite, và lactic acid. Trong thời gian điều trị, bệnh nhân có phàn nàn về tình trạng kích ứng da, đỏ da và tróc vảy. Bệnh nhân cũng để ý thấy sự xuất hiện của các đốm màu trắng ở thời điểm một vài tháng sau khi ngưng điều trị. Bác sĩ khám da thấy có nhiều dát tăng sắc tố và giảm sắc tố xen kẻ nhau ở vùng má và môi trên, và hình ảnh trở nên rõ ràng hơn khi quan sát dưới ánh sáng đèn Wood (hình 1). [1]

Case 2 Một phụ nữ người Mexican Irish 42 tuổi, da type IV biểu hiện rối loạn màu sắc da ở vùng mặt và cách tay sau 15 tháng sử dụng sản phẩm Reverse system (Rodan và Fields, LLC San Francisco, Calif), chứa HQ 2% là thành phần hoạt tính. Các thành phần không có hoạt tính khác gồm nước, cetearyl alcohol, ethoxydiglycol, PPG-12/SMDI copolymer, diethylhexyl sebacate, polyacrylamide, sodium C14-16 olefin sulfonate, leaf extract, glycerin, ceteareth-20, C13-14 isoparaffin, dimethicone, magnesium ascorbyl phosphate, ascorbyl palmitate, retinol, glyceryl stearate, lactic acid, PEG-100 stearate, tocopheryl acetate, citric acid, caprylic/capric triglyceride, fragrance, laureth-7 sodium metabisulfite, disodium EDTA, imidazolidinyl urea, methylparaben, propylparaben, yellow 5, và yellow 6. Ban đầu, cô ấy để ý thấy khô da và ngứa khi sử dụng sản phẩm trong tuần đầu, và cảm thấy những biểu hiện này nặng dần lên ở tuần thứ hai. Cô ấy quyết định tạm ngưng sản phẩm đến khi da bớt khô. [1]

Cô ấy tiếp tục sử dụng lại sản phẩm sau 6 tuần. Một tháng sau khi sử dụng lại sản phẩm thì cô ấy bắt đầu thấy xuất hiện các đốm sáng và tối trên da và cảm thấy rất là kinh khủng. Cô ta ngưng ngay  lập tức tất cả sản phẩm Reverse. Sau đó chuyển sang sử dụng Meladerm (Civant Skin Care, Warrenville, IL), sản phẩm trị nám chứa các thành phần tự nhiên (arbutin containing product). Sau 15 tháng ngưng sử dụng Reverse system, tình trạng da của cô ấy chỉ cải thiện rất ít. Bác sĩ khám da thấy có nhiều dát tăng sắc tố ở má, vùng cổ sau và cánh tay bên cạnh nhiều dát giảm sắc tố nổi bật ở vùng quanh miệng.  Kiểm tra dưới ánh sáng đèn wood, các dát giảm sắc tố thấy rõ ở vùng quanh miệng (hình 2). [1]

Ngoài ra trước đây đã từng có báo cáo về các trường hợp mất sắc tố do sử dụng hydroquinone (0.06 -7%) ở các phụ nữ châu Phi (Fitzpatrick skin type V, VI). (hình 3). Vào năm 1982, Fisher đã đề cập đến 4 trường hợp mất sắc tố vĩnh viễn ở những phụ nữ người Mỹ gốc phi khi họ sử dụng HQ 2%. Markey cũng đã báo báo một trường hợp bị mất sắc tố dạng lưới ở mặt của một người đàn ông gốc phi sử dụng sản phẩm Ambi Extra for Men, chứa HQ 2%. Sau 3 tháng bôi thuốc mỗi ngày, bệnh nhân thấy xuất hiện nhiều dát trắng ở dọc vùng râu kèm với vùng tăng sắc tố. Kensey và Stevenson cũng đã đăng tải báo cáo của họ về một người đàn ông bị mất sắc tố khi tiếp xúc nghề nghiệp với HQ7% có trong máy tự chụp hình. [1]

Tăng sắc tố khi sử dụng HQ

Cả hai cases đều ban đầu điều có biểu hiện viêm da tiếp xúc kích ứng, và nguyên nhân có thể là hydroquinone (case1, và case 2), hoặc tretinoin (case 1), hoặc do các thành phần không hoạt tính. Tăng sắc tố ở cả hai case này có vẻ là dạng tăng sắc tố sau viêm (PIH), xuất hiện thứ phát sau khi bị viêm da tiếp xúc kích ứng với HQ [2]. PIH trong trường hợp này rất khó điều trị, đòi hỏi vài tháng đến vài năm mới biến mất. Và PIH trong hai case ở trên vẫn còn dai dẳng dù sau hơn 1 năm .

Mất sắc tố do HQ

HQ trong cấu tạo của nó có chứa monobenzone do đó HQ có khả năng gây độc và làm chế tế bào melanocyte [3]. Đây là một trong những tác dụng phụ không mong muốn của HQ, mặc dù tỉ lệ xuất hiện của tác dụng phụ này là rất thấp.

Chúng ta rút ra được điều gì trong thực tiễn điều trị lâm sàng

1.    Bắt đầu sử dụng HQ một cách thận trọng dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa da liễu. Hiện tại có khá nhiều tín đồ của Obagi Medical đang sử dụng hydroquinone 4% kèm với tretinoin 0.05 đồng thời. Sản phẩm của Obagi Medical rất tốt nếu sử dụng đúng cách. Việc sử dụng đồng thời hai hoạt chất mạnh và có khả năng kích ứng cao này sẽ làm tăng nguy cơ bị viêm da kích ứng. Mình biết có nhiều nhóm bệnh nhân sử dụng có quan điểm mạc kệ vấn đề này, vẫn tiếp tục bôi hàng ngày dù bong tróc vảy. Tất nhiên là đa số vẫn ổn, tuy nhiên mình nghĩ sẽ có ai đó không may mắn và bị giống hai trường hợp trên. Nhắc lại là 2 trường hợp trên có da type IV giống như người Việt nam. Do đó, lời khuyên của mình là nên sử dụng liều tăng dần, và test trước khi sử dụng.

2.    Cần được bác sĩ chuyên khoa theo dõi và đánh giá nhằm: (1) được hướng dẫn sử dụng thuốc đúng cách, (2) được theo dõi và kịp thời phát hiện sớm các biến chứng của HQ.

3.    Cân nhắc sử dụng các sản phẩm thay thế khác như arbutin, kojic acid, vitamin C… ở những đối tượng da nhạy cảm, da tối màu (type V). Tránh sử dụng HQ quá dài ngày và thường xuyên theo dõi đánh giá.

4.    HQ là thuốc bôi điều trị nám hiệu quả tốt nếu sử dụng đúng cách.

DR. PHẠM TĂNG TÙNG

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.    Jow T, Hantash BM. Hydroquinone-induced depigmentation: case report and review of the literature. Dermatitis. 2014;25(1):e1-e5. doi:10.1097/01.DER.0000438425.56740.8a

2.    Halder RM, Richards GM. Topical agents used in the management of hyperpigmentation. Skin Therapy Lett. 2004;9(6):1-3.

3.    Markey AC, Black AK, Rycroft RJ. Confetti-like depigmentation from hydroquinone. Contact Dermatitis 1989;20(2):148Y149.