HỒNG BAN NÚT

Bài báo gốc (1997) được cập nhật bởi: Ardalan Akbari, Sinh viên Y khoa, Khoa Y, Đại học British Columbia, Vancouver, Canada. Tổng biên tập DermNet NZ: Phụ tá PGS. Giáo sư Amanda Oakley, bác sĩ da liễu, Hamilton, New Zealand. Tháng 10 năm 2019.

Bs. Phạm Tăng Tùng

---

Erythema nodusum

Hồng ban nút?

Hồng ban nút là một loại viêm mô mỡ dưới da (panniculitis). Biểu hiện là những nốt màu đỏ, ấn mềm ở trước cẳng chân. Ít phổ biến hơn, hồng ban có thể ảnh hưởng đến đùi và cẳng tay [1-3].

Hồng ban nút

Hồng ban nút

Hồng ban nút

Hồng ban nút

Ai có thể bị hồng ban nút?

Hồng ban nút có thể xảy ra ở tất cả các dân tộc, giới tính và độ tuổi, nhưng phổ biến nhất ở phụ nữ trong độ tuổi từ 25 đến 40 [4]. Hồng ban nút phổ biến gấp 3 lần ở phụ nữ so với nam giới ngoại trừ trước tuổi dậy thì tỉ lệ mắc giống nhau ở cả hai giới [5].

Các nguyên nhân gây hồng ban nút là gì?

Hồng ban nút là một phản ứng quá mẫn không rõ nguyên nhân ở 55% bệnh nhân [6]. Trong các trường hợp khác, nó có liên quan đến nhiễm trùng , thuốc, tình trạng viêm hoặc bệnh ác tính đã xác định [7].

• - Nhiễm trùng họng (  bệnh liên cầu khuẩn hoặc nhiễm virus)
• - Lao nguyên phát( TB ), một nguyên nhân hiếm gặp ở New Zealand
• - Nhiễm trùng Yersinia; bệnh này gây ra tiêu chảy và đau bụng
• - Nhiễm Chlamydia 
• - Nhiễm nấm: histoplasmosis , coccidioidomycosis
• - Nhiễm ký sinh trùng: amip , nhiễm giardia

Virus và các  vi khuẩn gây bệnh liên quan đến hồng ban nút bao gồm herpes simplex , virus viêm gan , virus HIV , Campylobacter , và Salmonella .

Thuốc (3 -10%)

• Sulfonamid
• Amoxicillin
• Thuốc ngừa thai
• Thuốc chống viêm non-steroid
• Bromide
• Salicylate
• Iốt
• Muối vàng

Viêm

• Bệnh viêm ruột (viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn)
• Sarcoidosis (11-25%); X-quang cho thấy hình ảnh hạch bạch huyết rốn phổi trong  hội chứng Löfgren)
• Bệnh ác tính
• Ung thư hạch bạch huyết
• Bệnh bạch cầu cấp
• Bệnh Behcets

Khác

• Mang thai (2-5%)

Các đặc điểm lâm sàng của hồng ban nút là gì?

Hồng ban nút biểu hiện với các nốt màu đỏ, ấn mềm dưới da, ở cả hai bên, có đường kính 3-20 cm, xuất hiện một đến vài tuần. Bệnh thường đi kèm sốt và đau khớp. Trong 50% bệnh nhân, mắt cá chân bị sưng và đau đến vài tuần. Đầu gối và các khớp khác cũng có thể bị ảnh hưởng [8].

Những biểu hiện lâm sàng thường gặp [9-12]

• - Tổn thương dạng nốt được tìm thấy ở trước cẳng chân, đầu gối và cánh tay và hiếm khi ở mặt và cổ.
• - Giới hạn không rõ ràng, sờ ấm, hình bầu dục, tròn hoặc hình vòng cung , và không loét
• - Các nốt có màu đỏ tươi đến đỏ thẩm. 
• - Tự biến mất trong vòng tám tuần, trong thời gian này tổn thương chuyển sang màu  tím, nâu, hoặc màu vàng / xanh như khi bị bầm tím.

Hồng ban nút không để lại sẹo vĩnh viễn.

Các biến chứng của hồng ban nút là gì?

Hồng ban nút có ít biến chứng được biết đến và tổn thương thường tự khỏi. Một biến chứng hiếm gặp là hoại tử mỡ  trong nang , hoặc 'u mỡ trong nang di động' [14].

Làm thế nào được chẩn đoán ban đỏ?

Hồng ban nút chủ yếu được chẩn đoán lâm sàng được xác nhận bằng các xét nghiệm và mô bệnh học [8]. Mô bệnh học hồng ban nút cho thấy hình ảnh viêm nguyên phát vách giữa các tiểu thùy mỡ dưới da mà không có hình ảnh viêm mạch máu [15].

Xét nghiệm hỗ trợ [4,7]

Các xét nghiệm hỗ trợ có thể bao gồm:

• - Công thức máu toàn phần, nồng độ protein phản ứng C (tìm nguyên nhân nhiễm trùng và viêm)
• - X-quang ngực (tìm lao và sarcoidosis)
• - Lấy bệnh phẩm từ họng và xét nghiệm huyết thanh tìm anti-streptolysin O và streptodornase (nhiễm liên cầu khuẩn)
• - Huyết thanh học virus (tốt nhất là lấy hai mẫu trong khoảng thời gian bốn tuần)
• - Nuôi cấy phân và đánh giá tình trạng nhiễm ký sinh trùng ở bệnh nhân có triệu chứng tiêu hóa
• - Xét nghiệm Mantoux hoặc QuantiFERON gold( xét nghiệm lao ).
• - Sinh thiết da.

Chẩn đoán phân biệt hồng ban nút?

Một loạt các nguyên nhân gây viêm mô mỡ dưới da nên được xem xét ở một bệnh nhân có các nốt dưới da, đặc biệt là nếu các tổn thương không nằm trên chân, có loét, hoặc các triệu chứng kéo dài hơn tám tuần.

Viêm mô mỡ dưới da có thể viêm vách ngăn(viêm giữa các thùy) hoặc thùy mỡ (tế bào viêm trong các thùy mỡ dưới da) [16]. Viêm phối hợp vách ngăn và thùy có thể xảy ra.

Nốt do viêm vách ngăn mô mỡ dưới da gồm:

• - Các dạng lâm sàng khác nhau của xơ cứng bì
• - Viêm cách mạch máu kích thước trung bình, ví dụ, do polyarteritis nodosa , trong bệnh này các nốt mềm dưới da kết hợp với loét, hoại tử, livedo racemosa, sốt, đau khớp, đau cơ , và bệnh thần kinh ngoại vi.
• - Hoại tử mỡ
• - Viêm mô mỡ tăng bạch cầu acid
• - Nốt do viêm khớp dạng thấp

Nốt do viêm thùy mỡ dưới da bao gồm:

• - Bệnh mô liên kết (ví dụ, viêm mô mỡ dưới da liên quan đén lupus đỏ da )
• - Hồng ban nút bệnh phong ( phản ứng phong loại 2 do bệnh phong )
• - Viêm mô mỡ ở tụy, trong đó các nốt dưới da có thể bị loét hoặc gồ ghề . Các xét nghiệm cận lâm sàng tăng nồng độ các enzyme lipase, amylase và trypsin.
• - Viêm mô mỡ do chấn thương
• - Viêm mạch dạng nốt/ ban đỏ cứng: Các nốt xuất tiết, loét ở mặt sau bắp chân.
• - Xơ cứng da mỡ, hậu quả của suy tĩnh mạch
• - Nhiễm trùng hạ bì do vi khuẩn, mycobacteria hoặc nấm, có thể gây áp xe, chảy mủ, gồ ghề.
• - Xâm nhiễm ác tính.

Điều trị hồng ban nút là gì?

Hồng ban nút được điều trị dựa trên bệnh nền. Nền bệnh nhiễm trùng nên được điều trị.

• - Kiểm soát đau có thể bao gồm nghỉ ngơi kéo dài, colchicine (1 Hay2 mg / ngày), NSAID ( thuốc chống viêm không steroid ) và liệu pháp ép tĩnh mạch  [4].
• - Corticosteroid toàn thân (1 mg / kg mỗi ngày cho đến khi hồng ban biến mất) có thể được chỉ định nếu nhiễm trùng, nhiễm trùng huyết và bệnh lí ác tính đã được loại trừ [9,11].
• - Có thể kê đơn kali iodide dưới dạng dung dịch siêu bão hòa (400 -900 mg / ngày) trong một tháng nếu có sẵn [17].

Tiên lượng hồng ban nút là gì?

Hồng ban nút tương đối lành tính. Điều quan trọng là tìm ra được bệnh nền nếu có, và bắt đầu điều trị triệu chứng [4]. Hầu hết các trường hợp tổn thương biến mất trong vòng vài ngày đến vài tuần. Tái phát có thể xảy ra trong khoảng một phần ba trường hợp có thể trở thành một rối loạn mãn tính hoặc kéo dài trong 6 tháng và đôi khi trong nhiều năm [13].