ĐIỀU TRỊ NÁM BẰNG TRANEXAMIC ACID ĐƯỜNG UỐNG

ĐIỀU TRỊ NÁM BẰNG TRANEXAMIC ACID ĐƯỜNG UỐNG

TỔNG QUAN NÁM

Nám là rối loạn sắc tố mắc phải, mạn tính, hiệu quả điều trị hạn chế và tỉ lệ tái phát cao. Nám ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Bệnh sinh nám có sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và các yếu tố khởi phát từ môi trường. Các yếu tố khởi phát gồm mang thai, sử dụng thuốc tránh thai và tiếp xúc tia UV, da sạm màu.

Mô học của nám có sự gia tăng hàm lượng melanin và melanocyte ở thượng bì, cũng như số lượng đại thực bào chứa melanin ở lớp bì. Ngoài ra, các nghiên cứu còn cho thấy có sự gia tăng số lượng tế bào mast, và yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (vascular endothelial growth factors).

Phác đồ điều trị nám theo bậc hiện nay gồm:

-       First line:  hiện nay là thuốc bôi: thuốc bôi bộ ba phối hợp, hydroquinne, abutin, kojic acid….

-       Second line: first line+ peel hóa chất

-       Third line: first line + laser QS Nd: YAG 1064 nm năng lượng thấp, spotsize lớn (laser toning)

Hydroquinone (đơn chất hoặc trong kem bôi bộ ba phối hợp) được xem là tiêu chuẩn vàng trong điều trị nám. Tuy nhiên sử dụng hydroquinone có thể gặp phải nhiều biến chứng như kích ứng da, tăng sắc tố sau viêm (rebound effect), ochronosis, mất sắc tố khiến Hydroquinone. Tranexamic acid mới nổi lên trong những năm gần đây, với hiệu quả khả quan và có thể trở thành một tiêu chuẩn vàng khác trong điều trị nám. Cơ chế điều trị nám của TXA đã được đề cập đến bài trước đó (xem tại đây)

ĐIỀU TRỊ NÁM BẰNG TRANEXAMIC ACID ĐƯỜNG UỐNG

1.    Liều uống của tranexamic acid là bao nhiêu?

Liều dùng TXA đường uống hiện nay là 500-1500mg/ ngày. Liều tiêu chuẩn là 250 mg ngày 2 viên chia hai. Thời gian sử dụng 8-12 tuần.

Một nghiên cứu đa trung tâm đã được tiến hành nhằm đánh giá hiệu quả của liều dùng và thời gian sử dụng TXA đường uống trong điều trị nám. Các mức liều TXA được sử dụng lần lượt là 500mg, 750 mg, 1000 mg, và 1500mg trong khoảng thời gian lần lượt là 4 tuần, 8 tuần, 6 tháng, 1 năm và 2 năm. Kết quả nghiên cứu cho thấy trong 4 tuần đầu tiên hiệu quả điều trị tỉ lệ thuận với liều lượng, tuy nhiên kể từ tuần thứ 8 thì không có sự khác nhau giữa các mức liều lượng. Thời gian sử dụng càng dài thì hiệu quả càng cao. Nghiên cứu cũng đánh giá mức độ an toàn khi sử dụng TXA dài ngày, nghiên cứu kết luận rằng hầu hết bệnh nhân có thể sử dụng TXA thời gian dài.

2.    Uống tranexamic acid có an toàn không?

Trước đây và ngay cả bây giờ TXA được sử dụng chủ yếu là để cầm máu. Do đó, nguy cơ lớn nhất khi sử dụng TXA đường uống để điều trị nám đó là khả năng gây huyết khối mạch máu. Có một số trường hợp một bệnh nhân được báo cáo bị huyết khối khi sử dụng TXA đường uống để cầm máu (1,5g 2 lần mỗi ngày). Tuy nhiên, những bệnh nhân này đều có sẵn yếu tố nguy cơ huyết khối như tiền sử tắc mạch phổi, ung thư… Ngoài ra kết quả đánh giá nguy cơ gây huyết khối tĩnh mạch sâu và thuyên tắc phổi của TXA đã được đánh giá qua 37 thử nghiệm lâm sàng trên tổng số 2478 bệnh nhân. Kết quả tổng quan cho thấy không có sự gia tăng nguy cơ bị huyết khối tĩnh mạch sâu chi dưới và tắc mạch phổi khi điều trị bằng TXA.

3.    Chống chỉ định của TXA đường uống là gì?

Cần phải hỏi kĩ tiền sử của bệnh nhân trước khi sử dụng TXA đường uống là bắt buộc và tối quan trọng. Chống chỉ định của TXA đường uống gồm những bệnh nhân sau: suy thận, ung thư, bệnh lý hô hấp, tim mạch, đang sử dụng thuốc chống đông, tiền sử huyết khối (huyết khối tĩnh mạch sâu, tắc mạch phổi và các yếu tố nguy cơ khác như đang mang thai, sử dụng thuốc tránh thai hoặc liệu pháp hormone thay thế, du lịch đường dài.

4.    Hiệu quả khi điều trị nám đơn trị liệu với TXA đường uống.

Một nghiên cứu được thực hiện bởi Wu, 2012 trên 74 bệnh nhân nám đã được tiến hành. Những bệnh nhân này được sử dụng TXA 250mg hai lần mỗi ngày trong 6 tháng. Ảnh được chụp mỗi  4 tuần để theo dõi kết quả. Kết thúc nghiên cứu, có 10% bệnh nhân đạt kết quả rất tốt (nám cải thiện >90%), 54% bệnh nhân cải thiện tốt (cải thiện >60%), 31,1% cải thiện vừa (>30%), và khoảng 5% cải thiện kém. Có 9.5% bệnh nhân bị tái phát sau 6 tháng theo dõi.

Một nghiên cứu có đối chứng khác ở Nepal trên 260 bệnh nhân nám cho thấy hiệu quả ở mức độ trung bình của điều trị 250mg TXA ngày 2 lần đối với nám (p>0.05), điểm MASI giảm từ 11.08 xuống 7.8 sau 12 tuần điều trị.

Có thể thấy rằng hiệu quả của TXA đường uống càng cao khi thời gian sử dụng càng dài.  

5.    Hiệu quả khi điều trị phối hợp TXA đường uống với các điều trị khác.

Oral TXA+ TC: Một thử nghiệm lâm sàng trên 40 bệnh nhân đã được tiến hành để so sánh hiệu quả phối hợp giữa kem trị nám bộ ba phối hợp (TC) + TXA đường uống (nhóm B) so với chỉ sử dụng TC (nhóm A). Bệnh nhân nhóm A chỉ sử dụng kem TC (hydroquinone 2%, tretinoin 0.5%, fluocinolone acetonide 0.01%) mỗi tối, còn những bệnh nhân nhóm B sử dụng kèm TC và uống TXA 250mg hai lần mỗi ngày. Sau 8 tuần, Nhóm A: điểm MASI trung bình giảm từ 15.4 xuống còn 6.1 và nhóm B: điểm MASI trung bình giảm từ 18.2 xuống 2.2. Điều này cho thấy, phối hợp TXA đường uống với TC mang lại hiệu quả điều trị cao hơn.

Nghiên cứu mù đôi, ngẫu nhiên, có đối chứng ở Australia (2020) đã được tiến hành để so sánh hiệu quả phối hợp hydroquinone 4% + tranexamic acid uống vs hydroquinone đơn trị liệu. Các bệnh nhân được chia thành hai nhóm:  Nhóm A: bôi hydroquinone 4% mỗi tối + tranexamic acid 250mg 2 lần mỗi ngày.; Nhóm B: chỉ bôi hydroquinone 4%. Kết quả sau 3 tháng: Nhóm A: cải thiện 55%, điểm MASI từ 8,96—> 4.0 ;Nhóm B: cải thiện 10,9%, điểm MASI từ 8.53—> 7.6

Oral TXA+ laser toning: Nghiên cứu ngẫu nhiên, tiến cứu trên 48 bệnh  nhân Hàn Quốc đã được tiến hành để đánh giá hiệu quả phối hợp của Oral TXA và laser QS Nd: YAG 1064 nm năng lượng thấp. Những bệnh nhân này được chia thành nhóm điều trị laser (laser mỗi tháng 1 lần) đơn lẻ và nhóm điều trị laser + 750mg TXA /ngày trong 8 tuần. Kết quả sau 8 tuần, điểm MASI giảm trung bình 38% ở nhóm điều trị phối hợp và 22% ở nhóm chỉ điều trị laser. Laser toning phối hợp với Oral TXA sẽ làm tăng hiệu quả điều trị nám.

KẾT LUẬN

Tranexamic acid đường uống là một phương thức điều trị nám an toàn và hiệu quả, có thể được sử dụng phối hợp với các phương pháp điều trị nám hiện tại (thuốc bôi, peel da, laser) để làm tăng hiệu quả điều trị. Nên sử dụng liều TXA là 500mg/ngày, và khoảng thời gian sử dụng an toàn nhất là 8-12 tuần, cân nhắc sử dụng kéo dài đến 6 tháng. Cần phải loại trừ các chống chỉ định của TXA trước khi kê toa. TXA là thuốc được kê toa bởi bác sĩ, do đó không nên tự ý mua uống mà không có hướng dẫn của bác sĩ.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Taparia M, Cordingley FT, Leahy MF. Pulmonary embolism associated with tranexamic acid in severe acquired haemophilia. Eur J Haematol 2002;68:307–9.

Bala HR, Lee S, Wong C, Pandya AG, Rodrigues M. Oral Tranexamic Acid for the Treatment of Melasma: A Review. Dermatol Surg. 2018;44(6):814-825. doi:10.1097/DSS.0000000000001518

Wu S, Shi H, Wu H, et al. Treatment of melasma with oral administration of tranexamic acid. Aesthetic Plast Surg. 2012;36(4):964-970. doi:10.1007/s00266-012-9899-9

Karn D, Kc S, Amatya A, Razouria EA, et al. Oral tranexamic acid for the treatment of melasma. Kathmandu Univ Med J 2014;10:40–3.

Zhu CY, Li Y, Sun QN, Takada A, Kawada A. Analysis of the effect of different doses of oral tranexamic acid on melasma: a multicentre prospective study. Eur J Dermatol. 2019;29(1):55-58. doi:10.1684/ejd.2018.3494