THỦ PHẠM GÂY VIÊM DA TIẾP XÚC ÁNH SÁNG THỰC VẬT BẤY LÂU NAY

THỦ PHẠM GÂY VIÊM DA TIẾP XÚC ÁNH SÁNG THỰC VẬT BẤY LÂU NAY

BS. PHẠM TĂNG TÙNG

Rất nhiều trường hợp đột ngột xuất hiện các dát tăng sắc tố, giới hạn rõ ở bàn tay, không đau, không ngứa hay không có bất kì triệu chứng nào khác. Bệnh nhân trong những trường hợp này tỏ ra rất là lo lắng và không hiểu vì sao lại bị như vậy. Những bệnh nhân này sau đó được chẩn đoán là viêm da tiếp xúc ánh sáng thực vật. Vậy thủ phạm đằng sau những bức hình này là gì? Câu trả lời sẽ khiến bạn không khỏi ngạc nhiên vì thủ phạm là một loại quả ngay trong nhà bếp và trên bàn mỗi quán ăn. Hãy xem qua hai trường hợp được báo cáo sau.

Case 1.

Một phụ nữ 30 tuổi đột ngột xuất hiện dát màu nâu ở tay trái (hình 1). Dát tăng sắc tố có có hình dạng không đối xứng, đậm độ đồng nhất, màu nâu và bờ rõ. Vị trí xuất hiện của tổn thương là ở mặt ngoài của các ngón tay và vùng kẽ ngón. Bệnh nhân cho hay là tổn thương xuất hiện một cách đột ngột, trước đó không có dấu hiệu hồng ban hay vết trợt nào. Phụ nữ này thuận tay phải và cho biết là không bị chấn thương hay kích ứng ở vùng da này, ngoài ra bệnh nhân không có triệu chứng cơ năng nào. 

Hình. 1

(A) Nhiều dát tăng sắc tố màu nâu ở tay trái. (B) Dát tăng sắc tố hình dạng không đều, bờ rõ ở mặt ngoái ngón tay. (C) Một vài dát tăng sắc tố hình mạng lưới.

Tiền sử được khai thác của cô ấy như sau, cô ấy đã trở về từ Thái Lan 1 tuần trước khi tổn thương xuất hiện. Trong chuyến đi này, cô ta có tham gia vào một lớp dạy nấu ăn và đã vắt chanh bằng tay không. Cô ta cũng dành rất nhiều thời gian vui chơi ở biển. Không hề có tiền sử cá nhân và gia đình về tổn thương tương tự trước đó. Sau một thời gian theo dõi, tổn thương tự biến mất và không tái phát sau 5 tháng theo dõi.

Case 2

Một phụ nữ 36 tuổi đột ngột xuất hiện dát màu nâu đồng nhất, bờ thẳng và rõ ở mu bàn tay trái (hình 2). Tập trung chủ yếu ở các vùng kẽ ngón. Bệnh nhân này cũng thuận tay phải và cũng giống như bệnh nhân trong Case 1, dát tăng sắc tố xuất hiện một cách đột ngột, tự phát mà không hề có chấn thương hoặc kích ứng da trước đó, cũng như không có bất kì triệu chứng nào. 

Hình 2

(A) Nhiều dát tăng sắc tố ở bàn tay trái. (B) Tăng sắc tố màu nâu đồng nhất, bờ rõ ở mặt ngoài  và mặt lưng các ngón tay. (C) Một vài dát tăng sắc tố có vảy ở bên trên.

Một tuần trước khi xuất hiện tộn thương, nữ bệnh nhân này đã có một chuyến đi đến California và cô ấy đã dành rất nhiều thời gian cho các hoạt động ngoài trời dưới trời nắng. Trong suốt chuyến đi của mình, cô ấy đã dùng tay không để lột vỏ của nhiều loại trái cây như cam, bưởi. Không có tiền sử cá nhân và gia đình về các tổn thương tương tự. Các dát sắc tố này sau đó tự biến mất mà không cần điều trị. 

VIÊM DA TIẾP XÚC ÁNH SÁNG THỰC VẬT LÀ GÌ?

Viêm da tiếp xúc ánh sáng là phản ứng độc ánh sáng gây ra bởi một số chất có trong các loại thực vật như furocaumarin, psoralen... khi chúng tiếp xúc với ánh sáng cực tím (UV). Biểu hiện đặc trưng của viêm da tiếp xúc ánh sáng thực vật là các mảng hồng ban giới hạn rõ, đôi khi là tổn thương dạng mụn nước, bóng nước. 

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, biểu hiện lâm sàng duy nhất của viêm da tiếp xúc ánh sáng thực vật là những dát tăng sắc tố xuất hiện đột ngột mà không rõ nguyên nhân, thường xuất hiện sau khi bệnh nhân tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Và tác nhất thường gặp nhất đó là quả lime (lime là quả chanh xanh, lemon là quả chanh vàng) và các loại quả họ hàng của nó. 

ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA VIÊM DA TIẾP XÚC ÁNH SÁNG THỰC VẬT DO CHANH (XANH).

Trong hai trường hợp được báo cáo trên chúng ta có thể thấy đặc điểm lâm sàng của viêm da tiếp xúc ánh sáng thực vật do chanh không có các biểu hiện điển hình mà chỉ xuất hiện dát tăng sắc tố đột ngột sau khi tiếp xúc với chanh và ánh sáng mặt trời từ 7-14 ngày. Đây là hình thái viêm da tiếp xúc ánh sáng thực vật phổ biến ở nước ta hiện nay.

Vậy làm thể nào để chúng ta có thể chứng minh được thủ phạm là chanh (xanh). Để chứng minh điều này, chúng ta hãy quan sát một thử nghiệm sau đây. Tiến hành dán một tấm finn được đục 2 hàng lỗ, mỗi hàng có 5 lỗ vuông, hàng dưới được áp chanh và hàng ở trên không được áp chanh (hình 3) để làm chứng. Sau đó các ô này được chiếu tia UVA với các mức năng lượng khác nhau (5,10, 20 và 30 J/cm2). Kết quả sau 3 và 6 ngày được mô ta như trong hình vẽ bên dưới. Ta có thể thấy ở mức UVA từ 10 J.cm2 trở lên thì vùng da bị áp chanh xuất hiện hồng ban sau ba ngày và để lại dát tăng sắc tố sau 6 ngày. Sau một tháng, những dát tăng sắc tố này biến mất mà không cần điều trị.

Hình 3

KẾT LUẬN

Những dát tăng sắc tố đột ngột ở tay mà không hề có chấn thương hoặc tiền sử kích ứng trước đó, thường xuất hiện vào những tháng trời nắng có thể là một dạng của viêm da tiếp xúc ánh sáng thực vật, mà tác nhân thường gặp nhất đó là chanh xanh. Do đó nên rửa sạch tay sau khi vắt chanh, lột vỏ bưởi, vỏ cam để hạn chế nguy cơ bị viêm da tiếp xúc ánh sáng thực vật, đặc biệt là ở những người đã từng bị trước đó. Có thể sử dụng corticoid bôi thời gian đầu để giảm viêm nhanh chóng, và dùng hoạt chất retinoids để thúc đẩy quá trình thay thế thượng bì, giúp làm mờ vết tăng sắc tố nhanh hơn. 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

 https://en.wikipedia.org/wiki/Photodermatitis

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5762480/